رادیوگرافی سفالومتری یک تکنیک تخصصی رادیوگرافی است که تمرکز آن روی تصویربرداری از منطقه کرانیوفاسیال با یک روش استاندارد و قابل تکرار است. تجزیه و تحلیل سفالومتری، نشانه های آناتومیک تعریف شده در فیلم را شناسایی می کند و روابط زاویه ای و خطی بین آنها را اندازه گیری می کند. این ارزیابی عددی می تواند اطلاعات دقیقی در مورد ارتباط عناصر اسکلتی، دندانی، و عناصر بافت نرم در منطقه کرانیوفاسیال ارائه دهد.

انواع سفالوگرام

دو نوع سفالوگرام وجود دارد:

 

 سفالوگرام لترال

سفالوگرام لترال نمای جانبی جمجمه را ارائه می دهد. این نوع سفالوگرام در حالی که گرفته می شود که سر در  موقعیت استاندارد و قابل تکرار در یک فاصله مشخص از منبع اشعه ایکس قرار دارد. سفالوگرام لترال معمولاً برای تجزیه و تحلیل سفالومتریک استفاده می شود.

سفالوگرام قدامی- خلفی

این نوع سفالوگرام یک نمای قدامی- خلفی از جمجمه ارائه می دهد.

تجزیه و تحلیل سفالومتریک

تجزیه و تحلیل سفالومتری به تولید یک فیلم استاندارد لترال از سر بیمار متکی است. این فیلم با استفاده از سفالوستات بدست می آید، که صفحه میانه- ساجیتال را در فاصله ثابت از منبع اشعه ایکس و فیلم نگه می دارد، بزرگنمایی را برای هر رادیوگرافی ثابت نگه می دارد. برای رادیوگرافی سفالومتری لترال جمجمه، صفحه میانه- ساجیتال عمود بر پرتوی اشعه ایکس و موازی با فیلم است. سر افراد معمولاً در حالت طبیعی قرار دارد.

نکات مهم در ارزیابی سفالومتریک

افزایش آگاهی از خطرات همراه با اشعه ایکس، پزشکان را به سمت ارزیابی مجدد نکات مهم در استفاده از رادیوگرافی سفالومتری هدایت کرده است. نکات زیر معتبر تلقی می شوند:

کمک به تشخیص

انجام درمان ارتودنسی موفق بدون گرفتن تصویر رادیوگرافی سفالومتریک امکان پذیر است، به ویژه در مال اکلوژن های کلاس ۱. با این حال، اطلاعاتی که تجزیه و تحلیل سفالومتری ارائه می دهد، برای ارزیابی علت احتمالی یک مال اکلوژن و برای طراحی درمان آن مفید است. رادیوگرافی سفالومتریک لترال به بیماران دارای ناهماهنگی های اسکلتی و یا وضعیت هایی محدود می شود که حرکت دندان های پیشین طراحی شده است. در درصد اندکی از بیماران، ممکن است گرفتن رادیوگرافی سفالومتری سریالی برای نظارت روی رشد برای کمک به طراحی و زمان بندی درمان مفید باشد.

ثبت قبل از درمان

یک رادیوگرافی سفالومتری لترال برای ارائه یک تصویر پایه قبل از کار گذاشتن ابزارهای درمان دندانپزشکی مفید است، بویژه در حالاتی که حرکت دندان های فک های بالا و پایین طراحی شده اند.

نظارت روی پیشرفت درمان

در مدیریت مال اکلوژن های شدید، جایی که حرکت دندان ها در هر سه فضای صفحات رخ می دهد (به عنوان مثال درمان های شامل ابزارهای فانکشنال یا ابزارهای ثابت برای فک های بالا و پایین)، ممکن است گرفتن رادیوگرافی سفالومتری لترال در طول درمان مفید باشد تا روی انحرافات دندان های پیشین و الزامات تکیه گاه نظارت داشت.

اهداف تحقیق

با مطالعات طولی، اطلاعات زیادی در مورد رشد و نمو بدست آمده اند که شامل رادیوگرافی سفالومتری سریالی از بدو تولد تا اواخر نوجوانانی یا پس از آن است.

ردیابی یا تریسینگ رادیوگرافی سفالومتری لترال جمجمه

رادیوگرافی لترال جمجمه باید در یک اتاق تاریک با نورپردازی مناسب زمینه، با استفاده از یک مداد سخت و کاغذ ردیابی با کیفیت بالا چسبیده به رادیوگراف ردیابی (تریسینگ) شود. مناطق محیطی رادیوگراف باید پوشانده شوند تا پایه جمجمه و مجموعه صورت برجسته شوند. ساختارهای دو طرفه باید به طور مستقل ردیابی شوند و سپس به طور متوسط بررسی شوند.

تجزیه و تحلیل سفالومتری کامپیوتری

ظهور محاسبات شخصی منجر به توسعه بسیاری از بسته های نرم افزاری تجاری و رایگان موجود شده است که امکان دیجیتالی کردن و دستکاری کردن تصاویر رادیوگرافی سفالومتری لترال جمجمه را فراهم می سازد. گرچه شناسایی نقاط برجسته هنوز هم تا حد زیادی تحت کنترل کاربر است، اما خطا اندازه گیری به طور قابل توجهی کاهش یافته است، زیرا نرم افزار آن را انجام می دهد. با این حال، مزیت اصلی این برنامه ها، تطبیق پذیری است که آنها ارائه می دهند، و این امکان را برای کاربر فراهم می کنند تا تجزیه و تحلیل های مختلف متعددی را فراهم کنند یا حتی تجزیه و تحلیل های خود را شخصی سازی کنند. علاوه بر این، آنها می توانند روی هم گذاشتن تصاویر را انجام دهند، برای نتایج درمان طرح های پیش بینی انجام دهند، و برای طراحی جراحی ارتوگناتیک بسیار مفید هستند، با روی هم گذاشتن عکس های نیمرخ بر روی مانیتور تریسینگ سفالومتری.

پر کاربردترین نقاط سفالومتری

نقاط بافت سخت زیر باید مشخص شوند:

Sella (S): نقطه میانی فرو رفتگی زینی شکل (گودی غده هیپوفیز).

Nasion (N): قدامی ترین نقطه در بخیه جلو در خط میانی.

Porion (Po): بالاترین و بیرونی نقطه در ورودی گوش خارجی.

Orbitale (Or): تحتانی ترین و قدامی ترین نقطه در حاشیه حدقه چشم.

Condylion (Cd): خلفی ترین و بالاترین نقطه در کندیل فک پایین.

Articulare (Ar): نقطه تقاطع بین حاشیه قدامی رموس بالا رونده فک پایین و حاشیه بیرونی پایه خلفی جمجمه.

Gnathion (Gn): قدامی ترین و پایین ترین نقطه روی چانه استخوانی.

Menton (Me): پایین ترین نقطه التصاق (مفصلی با صفحه غضروفی بین دو استخوان) فک پایین در میدلاین.

Pogonion (Pog): قدامی ترین نقطه روی چانه استخوانی.

Gonion (Go): خلفی ترین و پایین ترین نقطه روی زاویه فک پایین.

نقطه A (subspinale): عمیق ترین نقطه در نیمرخ خمیده فک بالا بین بخش قدامی تیغه بینی و تیغه آلوئولار.

نقطه B (supramentale): عمیق ترین نقطه در نیمرخ خمیده فک پایین بین چانه و تیغه آلوئولار.

Upper incisor apex (UIA): اپکس ریشه قدامی ترین دندان پیشین مرکزی فک بالا.

Incisor superius (Is): نوک تاج قدامی ترین دندان پیشین مرکزی فک بالا.

Lower incisor apex (LIA): نوک تاج قدامی ترین دندان پیشین مرکزی فک پایین.

Anterior nasal spine (ANS): نوک قدامی ترین بخش استخوانی تیغه بینی در میدلاین.

Posterior nasal spine (PNS): نوک خلفی ترین بخش تیغه بینی در میدلاین (واقع شده به عنوان ادامه پایه فرو رفتگی استخوان کام، جایی که با کف بینی تقاطع دارد).

صفحات مرجع افقی

تعدادی از صفحات افقی معمولاً به عنوان مرجع در ترسیم دیگر اندازه گیری ها استفاده می شوند، یا آنها در یک تجزیه و تحلیل سفالومتری به یکدیگر ربط داده می شوند. به طور خاص، از آنها در ارزیابی ارتباطات اسکلتی و موقعیت قدامی- خلفی دندان ها استفاده می شود.

خط SN: این خط، که نقطه میانی sella turcica را به nasion متصل می کند، برای نشان دادن پایه جمجمه ترسیم می شود.

صفحه Frankfort: این خطی است که Porion  را به Orbitale متصل می کند. به دلیل مشکلات ذاتی که در تعیین Orbitale و porion وجود دارد، تعریف دقیق این صفحه دشوار است.

صفحه فک پایین: خطی که gonion را به menton متصل می کند.

صفحه فک بالا: خطی که قسمت قدامی تیغه بینی را به قسمت خلفی تیغه بینی متصل می کند. در جایی که تعیین دقیق ANS و PNS دشوار است، در عوض می توان یک خط به موازات کف بینی استفاده کرد.

صفحات اکلوزال فانکشنال

خطی که بین نوک های کاسپ های دندان های مولر و پرمولر دائمی کشیده می شود (یا دندان های مولر شیری در دوره واسط دندانی). ممکن است تصمیم گیری در مورد جایی که این خط باید کشیده شود دشوار باشد، بویژه اگر منحنیspee  افزایش یافته باشد، یا فقط اولین دندان های مولر دائمی هنگام گذر از دوره واسط دندانی به دوره دندان های دائمی در اکلوژن وجود دارند. صفحات فانکشنال با رشد و یا درمان می توانند تغییر جهت دهند، و بنابراین بویژه برای مقایسه طولی قابل اعتماد نیست.

الگوی اسکلتی خلفی- قدامی

زاویه ANB

این روش برای نخستین بار به عنوان بخشی از تجزیه و تحلیل سفالومتری توصیف شد که فک بالا و فک پایین را به پایه قدامی جمجمه مرتبط می سازد. صفحه SN نشان دهنده پایه قدامی جمجمه است، در حالی که نقاط A و B، به ترتیب نشان دهنده سطوح قدامی پایه های آپیکال فک بالا و فک پایین هستند.

• موقعیت قدامی- خلفی فک بالا با اندازه گیری زاویه SN تا نقطه (۸۱° ± ۳°) (SNA) A محاسبه می شود؛
• موقعیت قدامی- خلفی فک پایین با اندازه گیری زاویه SN تا نقطه (۷۸° ± ۳°) (SNB) B محاسبه می شود؛ و
• تفاوت نسبی در ارتباط قدامی- خلفی فک بالا و فک پایین با تفاوت بین زاویه SNA وSNB، یا زاویه ANB (3° ± ۲°) اندازه گیری می شود.

دسته بندی الگوی اسکلتی قدامی- خلفی با استفاده از زاویه ANB
دسته اسکلتی	زاویه ANB
کلاس ۱	۲- ۴ درجه
کلاس ۲	بیشتر از ۴ درجه
کلاس ۳	کمتر از ۴ درجه

زاویه ANB ارزیابی نسبتاً ساده و پر استفاده ای از ارتباطات قدامی- خلفی فک را ارائه می دهد. با این حال، آنقدر نیست که مورد انتقاد قرار بگیرد.

• هر دو نقطه A و B در درجه اول استفاده می شوند زیرا شناسایی آنها در رادیوگرافی سفالومتری نسبتاً آسان است. در واقعیت، آنها وسعت واقعی قدامی پایه های اسکلتی را نشان نمی دهند و موقعیت آنها می تواند در نتیجه تغییر الگوی استخوان آلوئولار که در طول حرکت ارتودنتیک دندان های پیشین فک بالا و فک پایین رخ می دهد، تغییر کند.
• تغییرات در موقعیت پایه قدامی جمجمه نیز می تواند روی تفسیر موقعیت فک با استفاده از این روش تأثیر بگذارد.

تجزیه و تحلیل ویتز

این تجزیه و تحلیل، رابطه فک بالا و فک پایین را با صفحه اکلوزال، که تحت عنوان صفحه اکلوزال فانکشنال شناخته می شود، مقایسه می کند. خطوط عمود از هر دو نقطه A و نقطه B روی صفحه فانکشنال اکلوزال پایین آورده می شوند تا نقاط AO و BO بدست بیایند. سپس فاصله بین AO و BO اندازه گیری می شود. میانگین مقادیر ۱ میلی متر (±۱.۹ mm) برای مردان و ۰ میلی متر (±۱.۷۷ mm) برای زنان.

ارزیابی رابطه عمودی اسکلتی

رابطه عمودی فک بعلاوه می تواند از چند طریق ارزیابی شود:

• زاویه صفحه فک بالا- فک پایین (MMPA)

MMPA یک روش متداول برای ارزیابی رابطه عمودی فک است، با صفحات مرجع افقی که به راحتی تعیین محل می شوند. مقدار میانگین ۲۷° ±۵° است.

• زاویه صفحه فرانکفورت- فک پایین (FMPA)

FMPA از صفحه فرانکفورت به عنوان مرجع افقی تا صفحه فک پایین استفاده می کند. مقدار میانگین ۲۷° ±۵° است.

ارتفاع قدامی و خلفی صورت

ارتفاع قدامی- خلفی صورت نیز به عنوان یک اندازه از روابط عمودی صورت استفاده می شود.

• ارتفاع کامل جلوی صورت (TAFH) از nasion تا menton گسترش می یابد، در حالی که هر دو خط بر صفحه فک بالا عمود ترسیم می شوند (میانگین ۱۱۹ میلی متر در یک مرد بزرگسال).

TAFH بعلاوه به این دو مورد تقسیم می شود:

• ارتفاع قسمت بالایی جلوی صورت (UAFH)؛ nasion تا صفحه فک بالا (میانگین ۵۴ میلی متر)؛
• ارتفاع قسمت پایینی جلوی صورت (LAFH)؛ صفحه فک بالا تا menton (میانگین ۶۵ میلی متر)؛

و

• LAFH باید تقریباً ۵۵% TAFH باشد.
• ارتفاع بخش عقبی صورت (TPFH) از sella تا gonion گسترش می یابد، در حالی که هر دو خط عمود بر صفحه فک بالا ترسیم می شوند (میانگین ۷۹ میلی متر در یک مرد بزرگسال).

بنابراین TPFH به دو مرود زیر تقسیم می شود:

• ارتفاع قسمت بالای عقب صورت (UPFH)؛ sella تا صفحه فک بالا (میانگین ۴۶ میلی متر)؛
• ارتفاع قسمت پایین عقب صورت (LPFH)؛ از صفحه فک بالا به gonion (میانگین ۳۳ میلی متر)؛

و

• TPFH باید تقریباً ۶۵% TAFH باشد.

ارزیابی رابطه دندانی

چندین روش ارزیابی برای تعیین وضعیت فک بالا و محل رویش دندان های فک پایین در رابطه با فک ها و صورت وجود دارد.

ارتباط دندان های پیشین فک بالا

انحراف برجسته ترین دندان های پیشین فک بالا با استفاده از یک خط از UIA تا Is ترسیم می شود در رابطه با فک بالا اندازه گیری می شود سطح. میانگین مقدار ۱۰۹ درجه ۶ درجه است.

ارتباط دندان های پیشین فک پایین

انحراف برجسته ترین دندان های فک پایین با استفاده از یک خط از LIA تا Ii ترسیم می شود و در ارتباط با صفحه فک پایین اندازه گیری می شود. مقدار میانیگن ۹۳° ± ۶° ​​است.

زاویه بین دندان های پیشین

زاویه بین دندان های پیشین زاویه ای است که بین برجسته ترین دندان های پیشین فک بالا و فک پایین شکل می گیرد. مقدار میانگین ۱۳۵° ± ۱۰° است.

تجزیه و تحلیل سفالومتری بافت نرم

مشخصات بافت نرم نیز می تواند در رادیوگرافی سفالومتری جانبی جمجمه مشاهده شود و روش های مختلفی برای اندازه گیری این مشخصات توصیف شده اند.

خط Ricketts’ E

خط Rickett’s E خطی است که از نوک بینی تا pogonion بافت نرم کشیده شده است. لب بالا باید ۴ میلی متر و لب پایین ۲ میلی متر پشت این خط باشد. این خط با سن ارتباط نزدیک دارد، زیرا به نظر می رسد با افزایش سن لب ها رو به عقب تر می روند.

زاویه لب- بینی

زاویه لب- بینی می تواند از روی مشخصات بافت نرم روی رادیوگرافی سفالومتری نیز شناسایی شود. مقدار میانگین ۱۰۰° ± ۸° است.

خطاهای سفالومتری

تجزیه و تحلیل سفالومتری محدودیت های خود را دارد و باید فقط به عنوان مکمل برای ارزیابی های بالینی استفاده شود. خطاهای سفالومتری را می توان به شرح زیر تقسیم کرد:

• خطاهای تصویر

از آنجا که رادیوگرافی سفالومتری مقداری یک نمایش دو بعدی و اندکی بزرگ شده از یک بیمار سه بعدی است، به طور کلی اندازه گیری های زاویه ای برای اندازه گیری های خطی ترجیح داده می شوند.

• شناسایی نقاط عطف

شناسایی صحیح نقاط سفالومتری اغلب دشوار است، بویژه اگر رادیوگراف کیفیت پایینی داشته باشد. مشخص کردن برخی از نکات بیشتر است از سایر نقاط دشوار است، به عنوان مثال Porion بویژه مشکل ساز است. جایی که صفحات مرجع بین دو نقطه ترسیم می شوند، خطاهای ذاتی در تعیین آنها پیچیده است.

• خطاهای اندازه گیری

همه تجزیه و تحلیل ها، نقاط سفالومتری و صفحات را به یکدیگر مرتبط می کنند، بنابراین هر گونه خطای شناسایی نقطه برجسته چند برابر می شود. علاوه بر این، اشتباهات اپراتور ممکن است به خطای اندازه گیری ربط داشته باشند.